Piękny, biały a przede wszystkim zdrowy uśmiech w kulturze europejskiej jest w dzisiejszych czasach warunkiem pozytywnego wizerunku. Osoby szczycące się takim uśmiechem postrzegane są jako atrakcyjniejsze, bardziej inteligentne, kompetentne, zorganizowane, o wyższym statusie społecznym. Nie zastanawia więc fakt, wciąż ogromnego zainteresowania wszelkimi metodami i produktami do wybielania zębów, zabiegami korygowania wad zgryzu u specjalistów od ortodoncji, czy też przyozdabiania zadbanych zębów lśniącą biżuterią.
Tymczasem co w naszej kulturze jest wyznacznikiem atrakcyjności, niekoniecznie uchodzi za ideał pięknego uśmiechu w odległych zakątkach świata.
Ostrzenie, ciosanie, piłowanie zębów
Zmiana kształtu zębów jest szeroko rozpowszechnioną tradycją w wielu regionach kuli ziemskiej, między innymi w Afryce – w Etiopii (region Afar), Sudanie, Namibii (ród San), wśród Pigmejów Baka, czy w plemieniu Wapare. Także w orientalnej Azji – w Wietnamie i w Tajlandii.
U przedstawicieli Afrykańskiego plemienia Baka, zęby ciosa się nożem i kamieniem na ich życzenie. Ten stomatologiczny zabieg estetyczny wykonuje się dzieciom w wieku 8-12 lat i jest on prawdziwym powodem do dumy.
Na Indonezyjskiej wyspie Bali corocznie ma miejsce rytualne ostrzenie dolnych siekaczy, co jest symbolem przejścia w wiek dorosły. Unika się raczej szlifowania górnych zębów, aby nie wzbudzać w otoczeniu negatywnych emocji, nie prowokować do gniewu, agresji, czy zazdrości.
W innych kulturach wręcz przeciwnie, zęby spiłowane w szpiczaste trójkąty mają symbolizować związek z konkretnymi gatunkami zwierząt: rekinami, piraniami, czy gepardami. Praktyka ta stosowana była w czasie wewnętrznych wojen między plemionami, sygnalizowała siłę i okrucieństwo wobec wroga. Opracowywano głównie siekacze i kły (sporadycznie przedtrzonowce), zarówno szczęki jak i żuchwy.
Inną bardziej czasochłonną metodą zmieniającą kształt zębów jest ścieranie przez noszenie w jamie ustnej bazaltowych kamyków, skał wulkanicznych lub piaskowca drobnoziarnistego.
Inkrustacje i rzeźbienia w szkliwie
Zdobienie powierzchni zębów przez wbudowanie w nią drogocennych minerałów tzw. inkrustacja ma swoje początki w bardzo odległych czasach. Taką praktykę zdobniczą odnotowano w Ameryce Środkowej – w Meksyku, Gwatemali, Salwadorze i Hondurasie. Również w Ameryce Południowej, Afryce, na Filipinach i Archipelagu Malajskim.
Podczas niewątpliwie bolesnych zabiegów nacinania szkliwa, rzeźbienia rowków, czy inkrustowania znieczulano jedynie naturalnymi metodami i środkami. W celu przytwierdzenia ozdoby do opracowanego zęba stosowano żywice.
Dekorowanie zębów perłami, onyksem, opalem, turkusem albo lazurytem, miało głównie aspekt społeczny, obok funkcji estetycznych, nie mniej ważna była wymowa przynależności do wyższych sfer lub znacząca ranga polityczna.
Ohaguro, czyli czernienie, przyciemnianie zębów
To kolejny kontrowersyjny dla Europejczyków zwyczaj upiększania zębów. Najbardziej rozpowszechniony jest w Japonii, Chinach, Wietnamie i Tajlandii (grupa etniczna Akha), także wśród mieszkanek Laosu. Został prawnie zakazany w 1870 r. Aby nadać zębom czarnej barwy stosowano naturalne mieszanki:żywic, palonych łupin kokosa, opiłków żelaza, ciemnych przypraw (Tajlandia i Wietnam) lub octu ryżowego, pyłu żelaza, liści herbaty (teina), sproszkowanych żołędzi, papki i wódki ryżowej (Japonia, Chiny). Taką miksturę aplikowało się na zęby codziennie lub co kilka dni, pamiętając o unikaniu w diecie produktów tłustych i gorących, aby uzyskana czerń nie wyblakła.
Początkowo zwyczaj ten praktykowano u dziewcząt w wieku 8-16 lat w celu zmniejszenia ich atrakcyjności, co zniechęca potencjalnych adoratorów zdrad małżeńskich. Jednak z czasem przekaz takiej metody zdobniczej zupełnie się zmienił, sugerując wręcz gotowość dziewczyny do zamążpójścia. Oznaczał także wejście w dorosłość lub zmianę stanu cywilnego. Przyciemniając zęby młode dziewczęta, mężatki i gejsze, stanowiły symbol kobiecości i dbałości o przemijające piękno. W czasach starożytnych czernienie zębów zapobiegało próchnicy i praktykowane było tylko przez arystokrację i to zarówno płeć żeńską, jak i męską. Społeczność wiejska zwyczaj ohaguro miała tylko na wyjątkowe okazje i święta. Innym bardzo ciekawym powodem, dla którego stosowano czernienie, było przekonanie o „nieczystości” jedynej widocznej części szkieletu człowieka – białych zębów. Pozostałością po tym przesądzie jest popularny do dziś w kulturach dalekowschodnich gest zakrywania dłonią ust przy uśmiechu.
Yaeba, czyli wykrzywianie, wychylanie i wydłużanie zębów
Efekt yaeba (podwójnego zęba) jest szczytem mody w Japonii. Efekt ten uzyskuje się przez wykrzywienie zębów, głównie kłów za pomocą specjalnych nakładek. Wychylone i wydłużone „wampirze kły” cieszą się ogromną popularnością, gdyż uważa się, że posiadanie krzywych zębów jest „kawaii”, czyli słodkie, urocze i nadaje buzi młodzieńczego wyglądu. A pomyśleć, że w kulturze europejskiej wydajemy grube pieniądze na długoczasowe leczenie ortodontyczne wad zgryzu otwartego z protruzją siekaczy. Jak zaskakujące są wyznaczniki cielesnej atrakcyjności, stan, kolor, a nawet kształt zębów.
Powyższe przykłady kanonów piękna świadczą o ogromnych różnicach kulturowych w postrzeganiu tego co pożądane. Pomyślmy o tym, zanim podzielimy się naszym równym śnieżnobiałym uśmiechem z innymi, odwiedzając egzotyczne rejony świata.